Siberia

O meu pai, Manuel Davila Eiras, saíu da casa o día 1 de xullo de 1936 para embarcar no Rosa Yllueca no porto de Valencia, pero a compañía de seguros Lloyd’s non lle asegurou a carga. Entón os mariñeiros querían volver aos seus domicilios, pero non lles deixaron porque o 18 de xullo de 1936 estalou a Guerra Civil española, quedando Valencia na parte republicana. A todos os mariñeiros que pasaban da idade de entrar no exército, obrigáronos a tripular os barcos. Entón, ao meu pai tocoulle ir ao Inocencio Figueredo, das minas de Figueredo en Asturias. Foron varias viaxes de material de guerra a Turquía e dúas viaxes con carbón ao porto de Odessa; pero no terceiro, o goberno republicano ía perdendo forza e ordenou a todos os barcos que se quedasen en Odessa ata nova orde, que nunca chegou.
Estiveron fondeados baixo pavillón español no porto de Odessa ata 1941, ano no que o exército alemán invadiu Rusia. Entón , o goberno de Stalin confiscou os barcos e prendeu as tripulacións esixíndolles que se fixesen cidadáns rusos. Eles negáronse. Entón tomáronos por espías e encarceráronos. Foron trasladados de cárcere en cárcere a medida que as tropas alemás ían avanzando ata que os internaron na Alta Siberia, en Irkutsk, nas minas do Don, no mar Caspio.
En todas estas calamidades meu pai pasou 18 anos sen poder comunicarse coa familia. Cando o meu pai saíu da casa, eu tiña 4 anos e meu irmán 4 meses. Cando volveu eu tiña 22 e meu irmán 18. Todos estes anos fomos alimentados e educados ao brazo da miña nai. En 1954, sendo presidente Krushchov en Rusia, a Cruz Vermella internacional logrou repatriar os mariñeiros, os prisioneiros da División Azul que foron alí co exército alemán e varios estudantes que foron alí facer cursos de aviación, e que tamén quedaron prisioneiros en diferentes cárceres e campos de concentración.
A primeiros de 1954 fóronos reunindo nos cárceres de Odessa, onde os recolleu a Cruz Vermella a mediados de abril. Foron repatriados nun buque grego chamado Semíramis, que atracou no porto de Barcelona o 2 de maio de 1954 ás 10 da mañá. Leváronos ao hospital militar do Tibidabo, déronlles unha comida e, desde 1000 pesetas para baixo, unha peza de cada. A todos os empregaron en empregos do Estado, uns de porteiros e ordenanzas, cada un o que fose capaz de desempeñar.

Vitoria

Advertisement

A noite do ciclón

Era o mes de febreiro de 1941, coido recordar que o día 15 máis ou menos. Estaba moi escuro e anubado, pero os meus irmáns e mais eu, xunto a outros amigos veciños, fomos xogar como todas as tardes á praia de San Lázaro. Ese mediodía a mariña militar avisou de que esa noite entraría un ciclón pola costa.
O noso xogo consistía en conquistar o castelo, que era unha pedra moi alta á que chamabamos monte Jurujú. Tiñamos tamén outra fortaleza: o almacén do Italiano, que era onde hoxe está a fábrica de conservas Franco. Por suposto, iamos armados ata os dentes… pero con paus. O meu irmán Adolfo era o rei Ataulfo e Manuel Ferreiro facía de Recaredo.
Á noitiña, antes de marchar para a casa, sentabámonos no cruceiro de San Lázaro a escoitar contos. Os de Manuel “O Curuxo” eran sobre a Santa Compaña e dábannos tanto medo que sempre terminabamos fuxindo espantados. Na nosa carreira, el burlábase: “Tede coidado, que xa vén pola igrexa do Maño!”.
Ás dez da noite chegou á casa o meu pai e con el un vento fortísimo, tanto que el mesmo non era capaz de pechar a porta e dende a entrada chamou os meus irmáns berrando: “¡Luís!, ¡Adolfo! ¡axudádeme a pechar a porta!”. Entre os tres conseguiron por fin atrancala.
O ruído do vento era tan forte que tiñamos que tapar as orellas. Entón, a nosa nai levounos a un recuncho do comedor, colleu unha pequena imaxe da Virxe, acendeu tres candeas e púxonos a rezar a todos con ela: Sancta Maria, ora pro nobis; Sancta Dei Genitrix, ora pro nobis …
Ás tres da mañá empezou a chover, cada vez máis forte, e ás catro a tormenta era xa terrorífica.
Pero pola mañá chegou a calma e fomos todos á praia para ver as desfeitas nocturnas: había anacos de tellados, de chemineas, madeiras de todo tipo. Tres barcos que estaban amarrados no peirao da Pobra apareceron en Cabo de Cruz. Outros moitos perderan as áncoras.
… E esa noite do ciclón ardeu Santander.

FIN
Esta historia contouma en primeira persoa o meu avó Manuel Martínez Rodiño, nado en 1930.
Paloma Fontán Martínez, 3º C

San Alberte

Nestas fotos están miña nai e a miña tía. A primeira foto data do ano 1968 e a segunda do 2010.

Atópanse na romaría de San Alberte, que se celebra en Santa Uxía de Ribeira. Nesta romaría, a xente ofrecíalle ó santo aceite e as mellores galiñas, que pola tarde eran subhastadas polo cura e compradas polos fregueses. Na parte de atrás da capela, había unha pequeña ventá tapiada onde os mozos e as mozas tiraban anacos de tellas que había polo chan ata conseguir que lles quedasen tres anacos no peitoril da ventá (non era fácil, posto que a pedra do peitoril estaba moi gastada e as tellas esvaraban e víñanse abaixo). Isto facíase para conseguir parella. Os feirantes tamén acudían a vender xoguetes, garapiñadas, mazás con caramelo e, sobre todo, as típicas rosquillas. Esta romaría séguese celebrando o terceiro luns de abril, pero nun lugar moi diferente.

A zona que se ve na imaxe, atopábase nun monte que hoxe en día foi destruído para facer o polígono industrial de Xarás, só se conserva a capela. A pedra que se ve na primeira imaxe foi sepultada a causa dos numerosos movementos de terra que se fixeron no lugar.

Lois Barral Gude

A praia de Moncho o Fermín

Esta é unha foto de hai 50 anos na que aparecen miña avoa con miña nai e o meu tío.

Foi feita na praia do Castelo. Esta praia comezaba onde está o peirao vello e estendíase ata onde agora se encontra o club de remo.

A praia non estaba en moi bo estado, xa que sempre estaba chea de lixo, pero aínda así era o lugar de recreo preferido dun montón de rapaces.

Na actualidade xa non existe, xa que o concello hai moitos anos decidiu cubrila para darlle outros usos. Así mesmo, como se pode observar na foto actual, tamén se fixo outro peirao moito máis grande có anterior.

Ó final, a praia deu lugar a un parque infantil, á Praza Maior –onde se celebran moitos concertos e festas- e ás pistas polideportivas. Deste modo, onde antigamente os nenos aprendían a nadar agora aprenden a montar en bicicleta, a patinar, a facer skate…

Esta é unha historia que lle aconteceu a miña nai hai moitos anos nesta praia.

Cando ela era unha nena, sempre ía a esta praia cos seus irmáns e amigos e, ademais de xogaren e bañárense, tamén se adicaban a coller ameixas e berberechos, recursos que eran moi abundantes neste areal. Isto tiña un inconveniente, chamado Moncho o Fermín, que dicía que el era o dono da praia e contan que paseaba por alí todos os días para controlar os rapaces. Estes tíñanlle moito medo, xa que cando os vía con ameixas ou berberechos berráballes moito.

Un día destes nos que miña nai “exercía de furtiva” con 8 anos, viu pasar a Moncho o Fermín e a pobre, morta de medo, deuse á fuga con tan mala sorte que pisou unha ameixa rota e cortou un pé . Non podía camiñar e, entre o que choraba e o que sangraba, o maligno Moncho apiadouse dela e levouna en brazos ata a súa casa.

Álvaro Fernández

Os milagres do nazareno

10 de agosto de 1963. Nace un rapaz na Pobra do Caramiñal no seo dunha familia humilde. A súa nai taballa nunha fábrica de conservas e o seu pai é mariñeiro nun barco mercante .
Ata aquí todo resulta normal, unha familia normal da época…, pero todo cambia once dias despois. O 21 de agosto dese mesmo ano, ao rapaz recén nacido diagnostícanlle una parálise no lado esquerdo do seu corpo. O tratamento para a dita enfermidade é moi custoso, e a familia non ten medios suficientes para poder correr cos gastos.
Deste xeito, a familia tense que ver sometida a aumentar as súas horas de traballo para facer fronte aos gastos, de modo que o pai desta historia traballa sen descanso durante preto de dous anos sen ver a súa muller e fillos para gañar cartos e poder levalos á casa para poder curar o seu fillo.
Durante esos dous anos, viaxou por todo o mundo. Estivo no porto de Nova York, estivo detido nun cárcere ruso, el e mais os seus compañeiros estiveron catro días atrapados nun bloque de xeo nas costas de Canadá, estivo na Antártida cazando focas, estivo no Cairo e mais en Beijin, pescou un tiburón branco… estivo practicamente en todos os países costeiros e non costeiros, a excepción de Arxentina e Chile.
Percorreu todo o globo e viviu centos de aventuras, tanto aventuras boas que aínda conta e recorda todos os días, como aventuras malas que o espertan pola noite e fan que sexa incapaz de concibir o sono.
Pola súa parte, o rapaz, despois de 11 meses, mellora e danlle a alta médica do hospital. Unha historia feliz cun final feliz…, pero esta historia de amor e de traballo, ten outro punto de vista…, chamémolo “divino”.
Como dixen antes, o rapaz nace na Pobra do Caramiñal. Nesa vila, cada ano celébrase unha festa relixiosa, o Nazareno. O pai do rapaz, tras coñecer a noticia da enfermidade do seu fillo, fixo un “pacto” co Nazareno. Acordou con el que se facia que o seu fillo sanara, todos os anos, dende ese día ata a súa morte, e sempre que a vida e o corpo llo permitira, levaríao en procesión durante a festa relixiosa.
E así o fixo sempre dende aquel día. Este home chámase José Ramón Brión Tubío e o rapaz chámase José Ramón Brión Resúa. Son o meu avó e o meu pai, respectivamente, e esta historia non significaría nada para min de non ser que, se non for por ela, probablemente eu non nacera, e non estaría aquí contándoa.

Rodrigo

A miña avoa

Sendo a miña avoa nena, ela e a miña bisavoa tiveron que escapar ao monte porque tiñan medo da guerra. Cando ían pola metade do camiño, atoparon o irmán da miña tataravoa e preguntoulles a onde ían.
“É que escapamos da casa, que veñen as tropas e temos medo…”
Mais el mandounas de novo para a casa. Cando chegaron, pecharon contras e ventás.
Cando pasaban as tropas pola estrada, tiñan que ter todo pechado. A miña avoa e os seus irmáns miraban polos buracos das contras agochados por se os vían, para velos pasar. Se os vían polas ventás, disparábanlles pensando que eran do bando contrario…, ou iso era o que lle dicían á miña avoa. E dunha vez entraron alí como Perico por su casa para ver as tropas inimigas pola ventá do piso de arriba, porque pensaban que virían por alí.
Miña avoa estivo de criada catro anos en Madrid na casa de José María Rivero de Aguilar. Ó seu irmán mandárono a Cádiz para facer a mili. Como ese home co que traballaba a miña avoa era a man dereita de Franco, mandando unha carta puido conseguir que o irmán puidese ir facer a mili no Instituto da Mariña, en Madrid, coa miña avoa.
O irmán de Franco foi comer alí algunhas veces. Tamén ían algúns altos cargos militares co uniforme e os rifles. A miña avoa, cando os viu, as primeiras veces asustábase coma as demais criadas, pero despois acostumáronse.

Tiñan un can pequeno que se chamaba Cusca e unha criada da casa veciña puxo un letreiro na porta que dicía : “Cerrado por defunción, ha muerto la Cusca”. Isto provocou que un soldado que lle viña a limpar o traxe ó xefe todos os días, vise o cartel e marchase, e así varios días. Ó final déronse conta e quitárono inmediatamente. Cando volveu o soldado, ó dia seguinte de quitalo (porque viña todos os días aínda que non entrase), preguntáronlle por que non viñera. El respondeulles que, como viu o cartel, pensaba que morrera un familiar e que por iso non habería ninguén na casa.
Finalmente, cando a miña avoa acabou de traballar, o xefe deulle un agasallo, unha cadea de ouro, que naqueles tempos ninguén a tiña.

NOELIA ROMERO FONTAO (3ªB)

Chovía

Chovía. Catalina miraba a rúa, aquela que observaba a diario morta de nostalxia, rabia e impotencia.
Alí pasara os momentos máis memorables da súa vida, así como os máis deplorables.
Era a única filla de Antonio e Leonor. Este navegaba longas tempadas en barcos holandeses e a súa muller adicábase á costura.
Dende nena xogaba coas fillas do señor Manuel, o seu veciño e panadeiro; con Rosa, a que non moito tempo despois remataría sendo a súa mellor confidente; e cos dous inquedos fillos do médico.
A Don Rodrigo non lle gustaban esa clase de compañías para os seus fillos, non soportaba a idea de que os seus pequenos compartiran o seu tempo con fillos de republicanos.
No pobo todo o mundo o sabía pero ninguén alzaba a voz para acusalos. Era un secreto a voces.
A pesar diso, estaba demasiado atarefado ó longo do día como para preocuparse por meniñadas. En breve, mandaríaos fóra, estudarían para chegar a ser licenciados e dous homes de proveito.
Tiña o futuro dos seus fillos estritamente esquematizado e as decisións de Don Rodrigo eran inamovibles.

As tardes de choiva, Catalina sempre recordaba o seu pai, pensaba nas horas sen durmir, o frío e a soidade á que estaba exposto, tiña a esperanza de que algunha tarde desas nas que ela pasaba mirando pola ventá, el aparecese para abrazala como só el sabía e enchela de artiluxios estraños que ela xamais vira.
Pasaron os años e Catalina axudaba a súa nai a coser, xa lonxe quedaran as tardes enteiras xogando con Rosa e as fillas do señor Manuel e mailos pequenos e áxiles Rodrigo e Lucas.

Tamén lonxe quedara a fatídica morte do seu pai, nesa mesma rúa, o día que voltaba de facer a marea, a mans dos que para ela non eran máis que monstros.
Chovía, por non variar en xaneiro. Uns homes con uniforme defendendo o que para eles non era una aniquilación, senón un escarmento, acabaron coa súa vida. E con parte da de Catalina, que con oito anos, aínda non entendía que fixera mal para que lle arrebataran de tal maneira ó seu pai.

Dende ese día xa non houbo máis apertas paternais, nin máis cachivaches inservibles, nin máis protección para aquela meniña.
Don Rodrigo xa executara a primera parte do seu plan. Os seus fillos estudaban na capital e estaban totalmente afastados dese ambiente pseudo-progre que el e a súa familia tanto detestaban.
Lucas e Rodrigo visitaban a vila todos os veráns. Para Catalina, ese era un dos seus alicientes para soportar as calores do verán. Era bastante evidente a súa adoración dende nena cara ao primoxénito do médico.
Con el perdera a vergoña, a inocencia e a pouca cordura que lle quedaba.
Acudían xuntos ás festas e romarías, pero na igrexa nin se miraban, debían manter as aparencias.
Catalina tiña xa 18 anos. O tempo tivera un efecto beneficioso nela, convertérase nunha muller de curvas realzadas que era o obxecto de desexo de moitos rapaces na vila. Rodrigo, pola súa parte, cos 21 recén cumpridos, era agora un rapaz alto e forte, con músculos ben definidos.
Este non pisaba dende había dous veráns a vila e rumoreábase que se asentara definitivamente na capital e estaba comprometido coa filla dun importante membro do réxime.
O que non lle faltaba a eses comentarios era razón.
Finalmente, sobre finais de agosto volveu, foi vela, necesitaba explicarlle todo aquilo.
A súa nai saíra a visitar a veciña e el aproveitou ese intre para ir ata a casa da costureira. Catalina ao velo no soubo reaccionar.
Espéroche en dez minutos onde sempre, non tardes -dixo saíndo de alí como alma que leva o demo.
Para a rapaza non era fácil darlle a aquel home unha negativa, levaba o que para ela se correspondía cunha eternidade sen velo, e a imaxe do novo Rodrigo era mellor que a que ela recordaba.
Subiu ao seu cuarto e colleu un chal que colocou rapidamente polos ombros.
En cuestión de menos de media hora estaba ao seu lado. El non tiña un semblante demasiado amigable, o que tiña que dicirlle non era fácil.
Finalmente, mirou ao río. Catalina non perdía detalle.
Caso -dixo frío.
Para ela foi un duro golpe, todas as promesas de amor que aquel rapaz altivo e clasista, pero irremediablemente sedutor, lle fixera, esnaquizáranse diante dela. Mirouno con odio, os seus ollos estaban cheos de bágoas e a labazada non tardou en chegar.
Rodrigo esperábao, sabía que ía morrer de celos, sabía como era esa muller e que no fondo el era un desgraciado por facerlle aquilo
-Nin se che ocorra seguirme!, ignórame.
Ela deuse media volta con desdén.
Rodrigo deixou que se afastara uns pasos, pero cando viu que si, que era capaz de irse deixándoo alí, correu dándolle alcance.
Suxeitou o seu brazo e virouna cara a el.
– Sabes que non é a ela a quen quero…
Acto seguido calouna, era a única maneira de amansar a aquela fera. Ela deixouse, non podía evitalo.
É un mero contrato… -dixo apartando a súa boca. Só che pido que non… non renunciemos a… estar xuntos -dixo esbozando un sorriso que a Catalina non lle deu marxe nin a pensar.
Sei que non a queres -respondeu non créndoo, senón queréndoo crer.
E aceptou a idea de ser a súa amante. E iso foi por un longo período de tempo. Rodrigo finalizou os estudos, casou e volveu o á vila; e con el as rompeduras de cabeza para Catalina.
Víanse paulatinamente, pouco, e ela sabía que o perdía.
Tal vez era, pensou, porque xamais o tivera.

O calendario marcaba novembro dun ano frío e pobre para case todos na vila, na vila e no país. A posguerra azoutaba todas as clases sociais. Por suposto, para uns era máis insoportable que para outros, coma todo, repetíalle Rodrigo a ela para animala.
Pero Catalina non aturaba máis a situación, non a económica, senón a sentimental. Ela saíra da misa e el esperábaa en fronte da súa casa. Para os veciños non era máis ca un acto de cabaleirosidade do avogado ir recoller un vestido que deixara para amañar a súa esposa na da costureira. Para Catalina era outra mostra de egoísmo por parte do mozo.
Estaba decidida, non soportaba máis. El fixo amago de seguir cara á porta, pero ela suxeitoulle o brazo e asegurouse de que os homes que colocaban os lastros preto estivesen máis atentos a iso que á conversación. Como non resultou ser así, levouno cara ao peirao.
Era certo que ela nin por un segundo se puxera no lugar de Rodrigo. Tal vez a súa dor era máis grande que a súa; tal vez o seu amor era máis forte que o seu.
-Aínda non te das conta?
-…
-Claro que non, ti es “insensible”, sempre coa túa máscara, sempre co teu sorriso, nunca nada che doe, nada te inmuta, nada te perturba… non sentes nin amor…
-Iso non é certo.
-Claro que é certo, Rodrigo, esa é a realidade, ti sempre tan forte, tan seco, amor con todos menos comigo, menos con quen che ama.
Foi a ti a quen busquei, e ti? Ti qué, rei de xeo?…
Coa mesma, deu media volta meténdose na casa.
Correu ao seu cuarto e chorou, chorouno un río e máis o choraría se puidese.
Achegouse á ventá e observou o seu cuarto. Tras esas portas había unha historia dun amor aínda presente, onde a felicidade se volveu tristeza e a calor só permanecía na memoria.
Dende alí ela sentiu o baleiro dun inminente abismo, de mentiras agridoces e promesas esnaquizadas… e xa non lle quedaba nin tempo, nin espazo…
Seguía a chover.

Marta Picos

Madriña de guerra

José Freire Ramos naceu o 1 de abril de 1915 en Barral, Rianxo. A súa infancia pasouna neste lugar, onde se adicaba coa súa familia á labranza e cría de gando. Esta era unha vida tranquila e harmoniosa, xa que tiña terras para cultivar, polo cal non carecían de víveres para subsistir dignamente.
Cando tiña 21 anos coindidiu que comezou a Guerra Civil, no ano 1936, e foi chamado para o exército a combater na guerra. Así truncóuselle a súa xuventude, perdendo máis de 3 anos fóra e lonxe da súa familia.
En realidade, el non tiña ningunha idea política, pero foi recrutado para o bando franquista. Como soldados, eles só tiñan que obedecer ordes, aínda que non entenderan nada do que lles estaban mandando. A el tocoulle ir como artilleiro.
Estando xa na guerra, enterouse por medio dun compañeiro que podía comunicarse coa súa familia. Pero a maneira de facelo era a través de madriñas de guerra. Estas eran voluntarias que escribían ao soldado longas cartas e, sobre todo, que recibían cartas do soldado. Esta correspondencia servíalle de distracción contra a rutina diaria.
O seu compañeiro deulle os nomes de dúas mulleres para que escollera unha como madriña de guerra. El elixiu o nome de Luísa, porque ese era o nome da súa madriña de bautizo e gustoulle.
Luísa, en persoa non o coñecera aínda, só o vira de lonxe porque llo ensinara un veciño cando José foi á súa casa cun permiso. Cando el levaba un ano na guerra, Luísa recibiu a noticia de que estaba desaparecido, e non sabían se morto ou prisioneiro. A pesar de que nunca o vira cara a cara e só se escribiran unha carta, ela estaba moi desgustada e incluso se puxo a rezar por el. Resultou que a José o fixeran prisioneiro os republicanos, e botou un ano no Monte Naranco en Oviedo. Estando alí pasou moita fame, e cando as mulleres do campo ían con verduras para os animais pedíanlla, e coa fame que tiñan xa a comían así, crúa. Ademais, se encontraban leiras con trigo, comían as cabezas das espigas. Tamén pasaron moita sede, entón algúns dos que os vixiaban, para fastidialos ouriñaban nun cacharro e poñíano alí para que os prisioneiros pensaran que era auga. E eles bebíana.
Despois dun ano moi duro, conseguiu escapar e encontrouse coas tropas franquistas. Ao saír de alí, á primeira persoa á que lle escribiu unha carta foi a Luísa, a súa madriña de guerra.
Puido ir á súa casa e ver a familia, aínda que despois tivo que identificarse no cuartel, co cal volvérono chamar para ir á guerra. Pero neste último ano de guerra a súa calidade de vida mellorou moito. Os últimos meses pasounos na cidade de A Coruña, onde tiña tempo incluso para ir a divertirse con amigos que fixo alí, podían ir aos bares, ao cine, dar paseos…
Acabou a guerra e volveu para a casa. Ao cabo dun ano casouse con Luísa e tiveron tres fillos. A maior é miña avoa Celestina.

María Mosquera

É tarde

É tarde, díxome nun suspiro, tes que marchar xa para a casa. Virouse e marchou, sen mirar atrás. Nunca máis a volvín ver, aínda non regresou.
Aquela mañá espertei máis cedo do normal, aínda non oíra cantar o galo. Miña nai sempre di que vou durmir á vez que as galiñas e esperto á vez que o galo. Almorcei o meu pan mollado no leite e fun cara a escola.
Ía pola metade do camiño cando a vin. Non era de por aquí, víase ás leguas. As roupas que levaba non eran coma as das fillas das veciñas. Eran de señorita, destas que veñen da cidade a descansar de tanto luxo. Tiña un cabelo loiro que lle chegaba á metade das costas e un ollar que quitaba o alento. Boteille uns dezaoito anos, pero ela ía xa para vinte e tres. Pasou de longo, ao meu carón, con eses andares que só se ven nas películas.
Perdín a conta do tempo e, cando me quixen dar conta, xa era a hora de ir comer. Non deixara de pensar nela en toda a mañá. Cheguei á casa cunhas cantas vareadas do profesor de cálculo enriba, pero xa era costume.
Xa na casa, intentei averiguar quen era aquela rapaza e que facía aquí. Sabía que alguén tiña que ter escoitado algo. As novas corren moi rápido e nunhas horas todo o pobo está enterado. Non deu resultado, ninguén oíra unha palabra sobre ela. Xuntámonos meu pai, miña nai, meu irmán e mais eu na mesa e comezamos a tomar cadanseu prato de caldo. Eu rematei ás presas de xantar, a pesar de que non tiña moita fame. A verdade é que na miña casa fame non pasamos, pero si ganas de comer.
Pouco despois marchei onda os meus compañeiros. Tiven que ir coas zapatillas, que miña nai levara os zoques ao zapateiro e non tiña máis pares de zapatos. Tiven sorte de que ía bo día, a pesar de que estabamos aínda en pleno inverno. Cando cheguei onda eles, contáronme emocionados que iamos sacar unha foto, que José volvía para Málaga e quería ter un recordo de todos nós. Camiñabamos cara ao malecón, cando de súpeto a vin. Alí estaba ela, cunha cámara entre mans. Estará a sacar fotos da paisaxe, pensei. Mais José acercouse a ela, deulle unha aperta de mans e díxonos que estaba todo listo. Colocámonos e tirou a foto. Fixo catro, e dixo que nos ía regalar unha a cada un, de recordo. Pasamos só unha hora todos xuntos, eu tiña moito traballo por facer na casa. Quedamos en vernos en dous días para recoller a foto.
No camiño de volta fun analizando todo o que pasara. Cada palabra, cada movemento, cada sorriso. Todo. Eu atinara, era de boa familia. Estaba aquí de vacacións e era unha namorada da fotografía. Gustáballe tanto que non tiña reparos en facerlle un favor a calquera e sacar unhas fotos, case de balde. Non sexas parvo, lévache case dez anos, repetíame a min mesmo a cada paso que daba, pero nin con esas me escoitaba.
Esa noite, antes de meterme na cama, recei a Deus suplicándolle que me deixara soñar con ela. A verdade é que eu non son moito de deuses nin de igrexas, pero pagaba a pena intentalo. Espertei cun pesadelo no medio da noite. Polo visto eu tampouco lle gusto moito a el.
Aposto a que ese foi o día máis longo da miña vida. Unhas corenta horas, sen esaxerar. Ata tomei o camiño máis longo de volta á casa para ter máis oportunidades de vela. Nada. Un día perdido. Deume por repetir o ritual da noite anterior, esta vez ata me puxen de xeonllos, tentando a sorte. Outro pesadelo. Volvín quedar a durmir ata que se fixo día.
Como era sábado, tiven que axudar a meu pai a acarrexar a leña durante toda a mañá. Despois do día de onte ata me pareceu un alivio. Traballamos sen descanso ata a hora de xantar. Ao rematar, laveime e peiteeime, tanto que ata pensei que comezaba a tolear. Empecei o camiño ata o centro amodo, pero cando me quixen dar conta tiven que parar. Corría como se me perseguise o demo e o aire xa non me chegaba. Continuei os cinco minutos de camiño que me quedaban andando.
Cando a vin sentada no banco do xardín, mirando unhas fotografías, o pensamento de que a escusa para vela se desvanecía deume na cara. Tan forte, que os ollos enchéronseme de bágoas inevitablemente. Recompúxenme e saudeina dende lonxe. Intentei gritar o seu nome, pero descoñecíao. Como era posible? Nin sequera sabía o seu nome. As bágoas tentaron volver de novo, pero respirei profundamente e fun onda ela.
Deume a fotografía e falamos durante horas, pero a min parecéronme poucos minutos. Comezaba a escurecer. Díxome que, se regresaba á Pobra, gustaríalle volver a sacar a foto no mesmo sitio, todos xuntos de novo. Dúas palabras quedáronseme marcadas en cada recuncho do meu corpo. Se regresaba. Acaso tiña pensado desaparecer para sempre? Contoume que ela viña de lonxe e que mañá marchaba. Ía casar cun mozo de boa familia, fillo duns propietarios dunha importante fábrica, que tiñan moreas e moreas de cartos. Será feliz, pensei. Non era certo, pero eu iso nunca o sabería.
Deille as grazas por todo, e agardei por un bico na meixela, unha aperta, algo. Incluso unha palmadiña nas costas sería suficiente. Agora entendo que ela non quería facerme dano. É tarde, díxome nun suspiro, tes que marchar xa para a casa. Virouse e marchou, sen mirar atrás. Nunca máis a volvín ver, aínda non regresou.

Lorena Paredes Romero

Era en San Ramón

“Era en San Ramón, detrás da capela nun outeiro ou laxe que hai detrás dela. Nós estabamos a comer unha sandía que lle compraramos a Escurís. El cultivábaas aquí, en Galicia, daquela non viñan doutros lugares, estaban moito máis boas.
Eu estaba a berrar con Laura, túa avoa, e veu un fotógrafo de pola parte da Pobra, e el preguntounos:
-Doulle?
Eu estaba enfadado, xa que berrara con Laura. Ela estábase a rir e eu díxenlle :
-Dalle!, e así como estabamos sacou a foto. Estivo uns 15 minutos a preparala e despois déunola, costaría… daquela… 3´50 pesetas.
Nós en San Ramón iamos todos arregrados; eu tiña un traxe que me fixera o xastre, Papachín, de alí de Rianxo; era liso e largo, moita xente preguntábame se fora á Coruña a facelo, porque disque os mellores traxes eran da Coruña.
Nós iamos a San Ramón tódolos anos: oïamos a misa, bailabamos, bebiamos viño, antes bebíase moito máis que agora, antes tomabamos os chiquitos, polas tardes… “
Contoumo o meu avó o día do seu aniversario. El estaba moi contento porque fomos á súa casa, en Montegrande, Rianxo. Cumpría 85 anos.

Elisa

15 de marzo do 1934, A Pobra do Caramiñal

Atopámonos na ferraxería de Antonio Lago Aller, coñecido na vila coma Tucho o ferretero. Corre o ano 1936, ano de moita convulsión na España de entón, mais os que se reúnen tódolos días na ferretería non se imaxinan aínda o que ía ocorrer. Xunto ó ferraxeiro republicano e de esquerdas atópase un grupo de homes que habitúan a reunirse en torno ó mostrador horas e horas tódalas tardes e debaten as últimas novas que, acerca do goberno da República, chegan cada día a través da radio. Entre os que rodean a Tucho encóntrase o seu irmán Ramón, máis coñecido por Moncho. Na fotografía aparece cun traxe claro e sombreiro de panamá, sentado e escribindo. Ningún deles sabe que faltan uns poucos meses para a sublevación militar do 18 de xullo e aínda que en España reina unha gran confusión e fálase de movementos nos cuarteis, descoñecen ata que punto, en pouco tempo, van cambiar as súas vidas.

Mentres tanto, eles posan en actitude tranquila, aínda que se diría que ao mozo Moncho preocúpalle algo, coma se presentise o seu propio futuro; pero ben pensado, ao irmán de Tucho non lle quedaría moito futuro, pois logo desaparecería defendendo á República en Xixón, contra os sublevados.

Na foto todos sorríen lixeiramente para, tras o fogonazo do daguerrotipo, continuar enfrascados no faladoiro discrepando entre eles, defendendo uns o goberno recentemente elixido de Azaña, atacándoo os outros e quizais algún deles mantendo posturas neutrais. Quen conta esta historia recorda que algún deles era partidario da CEDA e algún outro do grupo era monárquico.

Con certeza tan só sabemos que Tucho e Moncho eran republicanos partidarios do Frente Popular e que o cuñado de Tucho era mestre da República e membro do Sindicato de Ensinanza da UXT. Este familiar de Tucho, chamado Xulián, non está na fotografía mais sabíase que andaba metido en reunións e lanzando discursos acendidos a favor da República. Os falanxistas andábano a buscar; Tucho e Moncho sabíano, xa que Carlos (un dos da foto) era falanxista e xa lles advertira: “Avisade a Xulián que os da Falanxe ándano buscando para matalo”.
E tal vez por iso é polo que a Moncho se lle pon unha nube na cara e a Tucho bórraselle o sorriso. Non é un momento moi feliz para estes homes desa España, non só por ese aviso referido ó seu cuñado, senón porque fai unhas semanas, o 16 de febreiro, a Fronte Popular gañara as eleccións cun 60% dos votos, o que encrespara os ánimos dos membros da CEDA e das dereitas e parte do exército.
Aínda tampouco saben, mais sospéitano, que os meses seguintes ían cambiar as súas vidas. As continuas ameazas ao lexítimo Goberno da República acabarán coa esperanza e a ilusión de moita xente e a deles tamén se verá truncada.

Pasarían uns meses e tras inmortalizalos Adelino, o fillo de Manolo o “sollo”, na foto, Moncho marcharía á fronte a defender a república en Asturias. Nunca ninguén volveu saber nada del; desapareceu tras un bombardeo e xamais se encontrou o seu corpo, mais falouse durante moito tempo que o meteran nunha foxa común. Tampouco serviron de nada os avisos a Xulián, o cuñado de Tucho, xa que finalmente, catro falanxistas e un garda civil detivérono no seu piso da rúa da Algalia en Compostela e levárono nun coche ata Carral, onde foi executado e enterrado nunha foxa.

Trala represión, quedaron o ferreteiro e a súa muller con dous fillos ao fronte do negocio e tratando de non meterse en problemas, que xa tiveran bastante. Trala execución de Xulián, a Garda Civil vixiaba continuamente á bisavoa, a irmá do executado, e obrigábana a pasar polo cuartelillo e andou moi acosada durante moitos anos.
Pero esa guerra aínda duraría demasiado tempo; tres anos, ata o 28 de marzo do 1939, ano en que os sublevados tomarían Madrid obrigando o socialista Julián Besteiro a entregar o poder ao bando nacional, dando por finalizada a guerra e comezando unha etapa durísima baixo o réxime ditatorial de Franco.

Os anos da fotografía son anos de dificultades para moitas familias, de explotación e de moita fame en moitas casas.
Setenta e catro anos despois falo co meu avó desta historia e el cóntame todo o que hai trala fotografía e moitas outras historias de penurias e dificultades.
O fillo de Tucho o ferreteiro chámase Poncho e resulta ademais ser o meu avó. Durante todo o tempo mira para a foto, queda pensativo e cóntame toda esta historia. De súpeto, ó rematar, levanta a cabeza, mira cos ollos por riba dos lentes que lle caen, e emocionado dime: “La historia hijiña, la historia, conviene recordarla… ¡para no tener que repetirla!”.

Alicia Quintáns Lago 1ºBACH-C